Jakie badania krwi warto wykonywać?

Nie od dziś wiadomo, że lepiej zapobiegać niż leczyć. I choć jest to oczywiste, to niestety większość osób nie wykonuje regularnie badań, nie korzysta z programów profilaktycznych i nie odwiedza lekarzy, gdy pojawiają się pierwsze symptomy choroby. Dzisiaj przedstawię, dlaczego warto się badać i na jakie badania się decydować oraz jak regularnie je wykonywać.

Dlaczego warto się badać?
Wiele chorób w początkowych stadiach rozwoju nie daje żadnych objawów. Cukrzyca czy nadciśnienie nie bolą, ale od początku uszkadzają naczynia i są przyczyną rozwoju kolejnych dolegliwości. Oczywiście w miarę rozwoju schorzenia, zaczyna powodować one mniej lub bardziej bolesne dolegliwości, ale jest to najczęściej czas, kiedy należy już wdrożyć leki. W przypadku oby wymienionych chorób, w ich pierwszym stadium zmiana stylu życia (np. zastosowanie odpowiedniej diety, zwiększenie aktywności fizycznej, redukcja masy ciała) mogłyby skutecznie je spowolnić a nawet cofnąć.

Wiele osób podejmuje też działania na podstawie samych objawów bez badania faktycznego stanu rzeczy. Mam tu na myśli przykładowo stosowanie suplementacji biotyną w celu wyeliminowania problemu wypadających włosów. A może warto poznać wpierw przyczynę tego problemu? Może suplement nie jest odpowiednim rozwiązaniem,  skoro w organizmie rozwija się niedoczynność tarczycy lub brakuje innego składnika żywieniowego, np. żelaza? Powinniśmy przede wszystkim kłaść nacisk na diagnostykę problemu, a nie leczenie w ciemno, bez konkretnych wskazań.

Podstawowe badania kwi, które warto wykonywać

Do podstawowych badań krwi, które warto wykonywać należy:

• Morfologia krwi z rozmazem – to podstawowe, przesiewowe badanie pozwalające na ilościową oraz jakościową ocenę składu krwinek czerwonych (erytrocytów), białych (leukocytów) oraz płytek krwi. Na podstawie niektórych parametrów można wskazać np. problemy z niedokrwistością spowodowaną niedoborem  żelaza lub witaminy B12 bądź kwasu foliowego.
• Glukoza na czczo – nieprawidłowa glikemia na czczo (>100mg/dl) jest wskazaniem do dalszej diagnostyki pod kątem cukrzycy bądź insulinooporności. Choć nie jest to standardem, warto razem z glukozą oznaczać również poziom insuliny – to posłuży do wyliczenia np. wskaźnika HOMA-IR, który wykorzystuje się do diagnostyki wspomnianej już insulinooporności.
• Poziom cholesterolu całkowitego, lipoprotein LDL i HDL oraz stężenia trójglicerydów, czyli wyznaczenie tzw. profilu lipidowego (pozwala na określenie ryzyka rozwoju miażdżycy).
• TSH – czyli hormon wydzielany przez przysadkę, który ma na celu kontrolować pracę tarczycy. Nieprawidłowy poziom świadczy o problemach zdrowotnych związanych właśnie z pracą tego narządu.
• eGFR lub kreatynina jako parametry sprawdzające czynność nerek.
• Kwas moczowy – jego podwyższony poziom może świadczyć o powstałej lub powstającej dnie moczanowej. Kobiety w okresie pomenopauzalnym, szczególnie z nadmierną masą ciała oraz nadciśnieniem tętniczym, są niestety w grupie ryzyka tej choroby.
• Stężenie elektrolitów, tj. jonów sodu, potasu i chloru oraz poziom wapnia – ten ostatni parametr jest szczególnie ważny u kobiet w okresie pomenopauzalnym, gdyż niski poziom wapnia stanowi czynnik ryzyka rozwoju osteomalacji oraz osteoporozy.

Oczywiście nie są to jedyne dostępne badania. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości warto skonsultować tę kwestię z lekarzem, który pokieruje dalszą diagnostyką. Nigdy nie powinniśmy interpretować samodzielnie wyników badań i stawiać diagnozy w oparciu o powszechnie dostępne źródła informacji.

Ciśnienie tętnicze

Czasem rzeczy najprostsze są najtrudniejsze do wykonania… Gdybym zapytała Was, jak często mierzycie sobie ciśnienie krwi, pewnie większość z Was odpowiedziałaby, że raz na rok lub nawet rzadziej. Niestety, doświadczenie zdobyte  w gabinecie pokazuje, że niewiele osób bada regularnie ciśnienie, zatem  często pacjenci nie wiedzą, iż   rozwija się u nich nadciśnienie. A przecież ciśnieniomierze są powszechnie dostępne (np. w większości aptek), a samo badanie ciśnienia  tętniczego jest bezbolesne i krótkie. Po raz kolejny warto zaznaczyć – „nadciśnienie nie boli”! Początkowo nie daje żadnych wyraźnych objawów, ale już  zaczyna siać spustoszenie w organizmie. Nieleczone nadciśnienie może doprowadzić do upośledzenia funkcji nerek, miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, a nawet do udaru mózgu. Pamiętajmy o regularnych pomiarach i bądźmy czujni, jeśli wyniki przekraczają prawidłowe wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, które  wynoszą odpowiednio do 140mm Hg oraz 90mm Hg.

Wskaźnik masy ciała i obwody

Kolejną kwestią jest regularnie badanie swojej masy ciała i obwodów. W ramach współpracy z nami jest to oczywiste, bo tylko w ten sposób jesteśmy w stanie ocenić efekty naszej pracy. Wiele osób nie zna jednak swojej masy ciała, nie kontroluje jej i nie wie, czy jest ona prawidłowa czy nie. Jednym ze sposób sprawdzenia, czy posiadamy właściwą masę ciała jest wyliczenie wskaźnika BMI (inaczej indeks masy ciała). Wystarczy podzielić masę ciała podaną w kilogramach przez kwadrat wysokości ciała podanej w metrach. Prawidłowe wartości  wynoszą od 18,5 do 24,9 – powyżej 25 określamy nadwagę, zaś przekroczenie 30 oznacza otyłość. Oczywiście nie jest to parametr idealny i nie można opierać się tylko na nim. Masa ciała człowieka jest zależna od wielu czynników, m.in. od zawartości wody lub ilości tkanki mięśniowej w organizmie, zatem osoby z obrzękami lub bardzo umięśnione mogą osiągać BMI powyżej normy bez istniejącej nadwagi czy otyłości.

Inną metodą śledzenia rozwoju nadwagi i otyłości jest dokonywanie regularnych pomiarów antropometrycznych, czyli mierzenie obwodów np. pasa, bioder, ud lub piersi. Rosnący obwód w okolicach korpusu może świadczyć o rozwijającej się otyłości brzusznej (inaczej otyłości centralnej), a ta jest silnie skorelowana z zespołem metabolicznym.

Badania ginekologiczne

Według zaleceń specjalistów kobiety powinny wykonywać regularnie badania ginekologiczne, tj.

• Cytologia- wykorzystywana do wykrywania raka szyjki macicy. Badanie to powinny wykonywać wszystkie kobiety po 25. roku życia (pod warunkiem, że nie rozpoczęły współżycia wcześniej), nie rzadziej niż raz na 3 lata, jeśli wyniki są każdorazowo prawidłowe.
• Mammografia, która służy do diagnostyki raka piersi. Kobietom między 40. a 50. rokiem życia zaleca się wykonywanie tego badania raz na 2 lata. Oprócz mammografii kobiety (w ramach profilaktyki) powinny wykonywać regularnie samodzielne badanie piersi oraz badanie USG w gabinecie lekarskim (najlepiej raz  w roku).

Wiele kobiet zaniedbuje te badania z różnych powodów. Niemniej jednak są one niezmiernie ważne i mogą ocalić życie niejednej z nas. Wczesne wykrycie jakichkolwiek zmian w obrębie narządów rodnych czy piersi może przyczynić się do mniej inwazyjnego leczenia i przy okazji zwiększyć szansę na powrót do całkowitego zdrowia. Oczywiście zdarzają się przypadki, kiedy nowotwór w ciągu kilku miesięcy potrafi przybrać niebezpieczną, rozległą postać ale w większości udaje się je wykryć w pierwszych, mniej niebezpiecznych stadiach, co znacznie lepiej rokuje dla pacjentki.

Regularne wykonywanie badań, choć wymaga poświęcenia odrobiny czasu i wysiłku, nie musi być kosztowne i bolesne. Korzyści wynikające z cyklicznej oceny stanu zdrowia są ogromne, a jedną z nich jest zmniejszenie ryzyka wykrycia niekorzystnych zmian w zaawansowanym, trudnym do leczenia stadium. Warto zatem poddawać się regularnie testom – zarówno korzystając z programów profilaktycznych, jak i samodzielnie wykonując podstawowe badania.

Agnieszka Wianecka – dietetyk kliniczny i sportowy